ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਲੋੜ ਹੈ ਨਵੀਂ ਸੋਚ ਅਤੇ ਸਾਹਸ ਦੀ

ਬੀਤੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਮੈਂ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਨੇੜਿਓਂ ਰੂ-ਬਰੂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਅਜਿਹੇ ਚੰਦ ਲੋਕ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍ਹੇ।ਅਨੇਕਾਂ ਅਜਿਹੇ ਨੇ ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਭੈਣ-ਭਰਾ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਨਾਮੁਰਾਦ ਬੀਮਾਰੀ ਨੇ ਨਿਗਲ ਲਏ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ  ਕੈਂਸਰ - ਗ੍ਰਸਤ ਹੋਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋਈ।ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਇਹ ਮਰੀਜ਼ ਤੇ ਮੌਤਾਂ ਸਮੁੱਚੇ ਮਾਲਵੇ ਵਿਚ ਫੈਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।ਕੈਂਸਰ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਕਾਤਲ ਬਣਕੇ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਚਪੇਟ ਵਿਚ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਅੱਗੇ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਕੈਂਸਰ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋਣ ਦੀ ਖਬਰ ਸੁਣਕੇ ਹਿਰਦਾ ਤ੍ਰਬਕ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਹੌਲੀ -ਹੌਲੀ ਇਹ ਏਨਾ ਆਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨ ਦੀਆਂ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਦੁੱਖ ਦੇਖਕੇ ਵਹਿਣ ਵਾਲੇ ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਮੁੱਕ ਚੱਲੇ ਨੇ।ਹੁਣ ਇਕ ਗੁੱਸਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।ਪਰ ਉਹ ਗੁੱਸਾ ਕਿਸਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹੈ -ਇਹ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।ਕੀ ਸੋਹਣਾ ਅਤੇ ਸਜੀਲਾ ਪੰਜਾਬ ਇਸ ਭਿਆਨਕਤਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ? ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਅਜੋਕਾ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਆਪਣੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਨਤੀਜਾ ਹੈ।ਪਰ ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਕੌਣ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਂਦਾਰ? ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ, ਪੌਣਪਾਣੀ, ਅਨਾਜ, ਦੁੱਧ ਸਾਰੇ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਨੇ।ਸਾਡੇ ਖ਼ੂਨ ਤੋਂ ਕੇ ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ ਤੱਕ ਜ਼ਹਿਰ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।ਕੌਣ ਹੈ ਇਸ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦਾ ਜ਼ਿਮੇਂਦਾਰ ? ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਇਸ ਵਾਤਾਰਵਣੀ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਭੋਜਣ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਪਗ੍ਰਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਨੇ।ਕੌਣ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਂਦਾਰ? ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਯਾਨੀ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ/ਨਦੀਨਨਾਸ਼ਕ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ? ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਹਾੜੀ ਸੌਣੀ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਜਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਭਾਗ? ਜਾਂ ਫਿਰ ਸਾਡਾ ਅਣਭੋਲ ਕਿਸਾਨ? ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਤਾਂ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਮਿਲੇਗਾ।ਪਰ ਇਹ ਸੰਕਟ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਹੀ ਸੰਕਟ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।ਜਾਣੇ-ਅਣਜਾਣੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਖਾਮੋਸ਼ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦਾ ਇਕ ਕਾਰਨ।

 
ਪਿਛਲੇ ਚੰਦ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਰੀਬ 100 ਪਿੰਡਾਂ 'ਚ ਜਾਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।ਇਹਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵੇਖ ਕੇ ਅਸੀਂ ਬੇਹੱਦ ਚਿੰਤਤ ਹਾਂ।ਇਹਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਖੇਤੀ ਵਿਰਾਸਤ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿਚ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਮੇਰੇ ਸਾਥੀ ਸਨ।ਆਪਣੀ ਇਸ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਅਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮਾਲਵੇ 'ਚ ਇਕ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਪਿੰਡ  ਪਿੰਡ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਜਿੱਥੇ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਕੈਂਸਰ ਨੇ ਕੋਈ ਜਾਨ ਨਾ ਲਈ ਹੋਵੇ।  ਮੈਂ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਹਿਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਮੈਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਵਾਕ 'ਬਲਿਹਾਰੀ ਕੁਦਰਤ ਵਸਿਆ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਈ ਲਖਿਆ'  ਵਿਚ ਪੂਰਨ  ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ।ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਭੁਲੇਖਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀਆਂ ਖੇਤੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੋਖੀ ਵਿਕਾਸ ਪੈਰਾਡਾਈਮ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜਾ ਹੈ।ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਿਆਂ 'ਤੇ ਗਏ।ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੇਤੀ ਵਿਰਾਸਤ ਮਿਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਆਯੋਜਿਤ  'ਜਲ ਯਾਤਰਾ' ਦੌਰਾਨ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਤੀਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 6 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ, ਮੁਕਤਸਰ, ਬਠਿੰਡਾ, ਮਾਨਸਾ ਅਤੇ ਸੰਗਰੂਰ ਦੇ 21 ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਗਏ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਕਰੀਬ 50 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖੇਤੀ ਵਿਰਾਸਤ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਦੌਰਾਨ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕਰੀਬ 78 ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।


ਹਰ ਪਾਸੇ ਇਕੋ ਹੀ ਦਰਦਨਾਕ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। 'ਮਾਖਿਓਂ ਮਿੱਠਾ ਮਾਲਵਾ' ਭਾਵ ਕਦੇ ਸ਼ਹਿਦ ਤੋਂ ਵੀ ਮਿੱਠਾ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਮਾਲਵੇ 'ਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੁੱਖ ਭਰੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।ਹਾਲਾਤ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਗੜ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।


ਇਹ ਦੇਖ ਕੇ ਬੇਹੱਦ ਦੁੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਲਵੇ 'ਚ ਚਹੁੰ ਪਾਸੀਂ ਮੌਤ ਦਾ ਤਾਂਡਵ ਹੈ।ਹਰ ਪਿੰਡ ਨੇ ਮੌਤ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ 'ਤੇ ਹੰਢਾਇਆ ਹੈ।ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਜਵਾਨ, ਬਜ਼ੁਰਗ, ਵਿਆਹੇ, ਕੁਆਰੇ, ਆਦਮੀ, ਔਰਤ, ਅਮੀਰ, ਗਰੀਬ, ਕਿਸਾਨ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਸਭ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਹਨ- ਕੋਈ ਵੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ।  ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਬੱਚੇ ਵੀ ਇਸ ਕਰੋਪੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਬਚੇ।ਇਕ-ਇਕ ਪਿੰਡ ਵਿਚ 4-5 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 60 ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਜ਼ਿਅਦਾ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਕੁਲਹਿਣੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਹੈ।ਇਹਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਹੋਰ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਪਲ ਪਲ ਮੌਤ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੇ ਹਨ।ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਕੈਂਸਰ ਸਿਰਫ ਮੌਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦਾ ਸਗੋਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਪੰਡ ਵੀ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ।ਕਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ  ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਇਲਾਜ਼ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਮਜ਼ਬੂਰਨ ਵੇਚਣਾ ਪਿਆ ਹੈ।ਪਰ  ਸਿਰਫ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ  ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਦੀ ਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।ਸਾਨੂੰ ਮੁੱਛ ਫੁੱਟ ਗੱਭਰੂਆਂ ਤੇ ਸੋਲ੍ਹਵੇਂ ਨੂੰ ਟੱਪਦੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ 'ਚ ਚਿੱਟੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਵਧਦੀ ਬੀਮਾਰੀ, ਜੋੜਾ ਦਾ ਦਰਦ ਯਾਨੀ ਉਮਰੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਏ ਬੁਢਾਪੇ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨੂੰ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਹਨ।ਸੱਚ-ਮੁੱਚ 14-15 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ 'ਚ ਬੁਢੇਪੇ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੇਖਣਾ ਬੜਾ ਦੁੱਖਦਾਇਕ ਹੈ।ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਸ ਹਾਲ 'ਚ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵੇਖ ਕੇ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਜੋ ਬੀਤੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਹਨ।

 
ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰਜਣਨ ਸਬੰਧੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਹਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਸ਼ਿਕਾਰ ਔਰਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।ਬੇ-ਔਲਾਦ ਜੋੜਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਖਤਰਨਾਕ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਾ ਪਹੁੰਚੀ ਹੈ।ਇਸ ਨਾਲ ਇਕ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਆ ਜੁੜਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਾ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੇ ਸ਼ਰੀਰਕ ਤਸੀਹੇ ਝੱਲਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕੀ ਗਲਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਨਾਸ਼ਮਈ ਹਾਲਤ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।ਇਹ ਸਭ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਤੋਂ ਵੀ ਪਰ੍ਹੇ ਹੈ।


ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ  ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਗੁਰਦੇ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ, ਦਿਮਾਗ਼ੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਪਾਹਜ਼ ਬੱਚਿਆਂ, ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਨਪੁੰਸਕਤਾ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ।ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਿਹਤ ਦਾ ਆਮ ਗਰਾਫ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਿਆ ਹੈ।ਉਹਨਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ 'ਚ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਜਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਫੇਰ ਵੀ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੁਣ ਨਾਲੋਂ ਕਾਫੀ ਘੱਟ ਸੀ।ਬਜ਼ੁਰਗ ਲੋਕ ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਆਮ ਨਜ਼ਰੀਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰਾ ਬਿਖੇੜਾ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਤੇ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਆਮਦ ਤੋਂ ਬਾਦ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਹੈ।


ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ।ਜੱਜਲ, ਗਿਆਨਾ ਜਾਂ ਮੱਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਜਿਹੇ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਹੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ।ਜਦੋਂ ਬਿਮਾਰੀ, ਮੌਤ, ਕਰਜ਼ ਅਤੇ ਉਜਾੜਾ ਹਰ ਪਾਸੇ ਫੈਲੀ ਆਮ ਗੱਲ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੰਕਟ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ।ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰਾ ਮਾਲਵਾ ਚੌਗਿਰਦੇ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨੀ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਦੇ ਟਾਇਮ ਬੰਬ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ ਜੋ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਨਾਸ਼ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।


ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਮੁੜ ਤੋਂ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਸਖ਼ਤ ਤੇ ਨਿਵੇਕਲੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਇਸ ਹਕੀਕਤ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।ਮੌਜ਼ੂਦਾ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਰਟੇ-ਰਟਾਏ ਨਾਹਰਿਆਂ ਤੇ ਹੱਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿੱਕਲ ਕੇ ਤੁਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਕੁਝ ਸਲਾਹਾਂ ਇਥੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ :

 
1. ਕੀੜੇਮਾਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਾਕੀ ਬਚਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਬਾਰੇ ਖੋਜ਼ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ :


ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼ੁਮਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਖਪਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਮੋਹਰੀ ਹਨ।ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਥੋਂ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ 'ਤੇ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਵੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਈ ਹੈ।ਪੰਜਾਬ ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤੀ ਸਬੰਧੀ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੇ ਮਾੜੇ ਨਤੀਜੇ ਭੁਗਤ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਹੁਣ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੀ ਘੜੀ 'ਚ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਅਗਲੇਰੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਖਾਤਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤੇ ਚੌਗਿਰਦੇ ਲਈ ਬਚਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।


ਓ ) ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਖਪਤ ਦੇ ਪੈਟਰਨਾਂ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰਤ ਸੱਟਡੀ ਪੂਰੀ ਕਰਨਾ।

 
ਅ) ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਦੀ ਬੇਲਗਾਮ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ 'ਤੇ ਰੋਕ ਲਾਉਣਾ ਲਾਈ ਜਾਵੇ।ਪੈਸਟੀਸਾਈਡ ਅਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤੀ ਸਬੰਧੀ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ, ਪ੍ਰਾਪੇਗੰਡਾ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਆਦਿ ਸਭ ਕੁਝ ਇਸ ਪਾਬੰਦੀ ਅਧੀਨ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ।ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੈਸਟੀਡਾਈਡ  ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਸਬੰਧੀ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੇ ਡੀਲਰਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵੀ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।


ਈ) ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ਤਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਆਰਥਿਕ ਮੱਦਦ ਦੇ ਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਅਭਿਆਨ ਚਲਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।ਇਹ ਅਭਿਆਨ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਵਰਤਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਮਾੜੇ ਅਸਰਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਯਕੀਨੀ ਬਨਾਉਣ।


ਸ) ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਰਗ 1(ਓ ), 1(ਅ) ਅਤੇ 2 ਤਹਿਤ ਆਉਂਦੀਆਂ ਅਤਿ ਖਤਰਨਾਕ ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖਤਮ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਅਤੇ ਤੈਅ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਰਜਯੋਜਨਾਵਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।


ਹ) ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇੱਕ ਥਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤੇ ਇਹ ਅੰਕੜੇ ਸਭ ਨੂੰ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ।


ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਨਕਸ਼ਾਬੰਦੀ :


ਇਕ ਹੋਰ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਜੋ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਇਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਮੂਲਕ ਖੋਜ਼ ਰਾਹੀਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਸਾਰਾਂ ਵਾਲੀ  ਵਿਸ਼ਾਲ ਤੇ ਮਹਾਂਮਾਰਗੀ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਨਕਸ਼ਾਬੰਦੀ।ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਾੜੀਆਂ ਸਿਹਤ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ ਤੇ ਹਵਾ ਦੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਵਰਤੇ  ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ) ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲੱਗ ਸਕੇ।ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਕਰਕੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕੋਈ ਅੰਕੜੇ ਉਪਲਬਦ ਨਹੀਂ ਹਨ।


ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਹ ਉਦਯੋਗ ਬੜੀ ਹੀ ਬੇਸ਼ਰਮੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਕੂੜਾ ਕਰਕਟ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ (ਨਦੀਆਂ, ਨਹਿਰਾਂ, ਬਰਸਾਤੀ ਨਾਲਿਆਂ, ਸੀਵਰੇਜ਼ ਅਤੇ ਇਥੋਂ ਕਿ ਟੋਇਆਂ, ਖੂਹਾਂ ਅਤੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਆਦਿ ) ਰਾਹੀਂ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।


ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਮੁਜ਼ਰਮਾਨਾ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਅੱਵਲ ਤਾਂ ਕੋਈ ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ।ਜੇ ਕੀਤੀ ਵੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ਕੋਈ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕੇ ਜਾਂਦੇ।ਕਾਲੀ ਵੇਈਂ, ਬੁੱਢਾ ਨਾਲਾ, ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਤੇ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਬਾਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਤਾਜ਼ਾ ਤੱਥ ਸਭ ਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹਨ।ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਹੱਕ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨਕਾਰੀ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਤੇ ਕਿਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ।ਅਸੀਂ ਵੀ ਜਾਣਨਾ ਚਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਕੰਮਾਂ ਕਰਕੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਸਬੰਧੀ ਖੋਜ਼ ਜਾਂ ਅੰਕੜੇ ਉਪਲਬਦ ਨਹੀਂ ਹਨ।ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਘਟਣ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਧਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਕੁਦਰਤੀ ਗਰਭਪਾਤ ਦੀ ਵਧਦੀ ਦਰ, ਨਵ-ਜਨਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਜਨਮ ਸਬੰਧੀ ਅਜੀਬੋ-ਗਰੀਬ ਵਿਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜ਼ਾ ਹਨ।


ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਵੱਖ- ਵੱਖ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਅੰਕੜੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ, ਵਿਵਸਥਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ  ਦਾ ਮੌਜ਼ੂਦਾ ਢਾਂਚਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੈ।ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਸਾਇਣਕ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਰਕੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਸੱਚ ਹੈ।ਕੀੜੇਮਾਰ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਚੜ੍ਹਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ।ਇਸ ਬਾਰੇ ਅੰਕੜੇ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਉਪਲਬਦ ਹਨ, ਪਰ ਇਥੇ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਮਾਮਲੇ ਕੁੱਲ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਬਹੁਤ ਛੋਟਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਹਿਰ ਪੀਣ/ਚੜ੍ਹਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਪੁਲਿਸੀਆ ਖੱਜਲ-ਖੁਆਰੀ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸ਼ਰਮਸਾਰੀ ਕਰਕੇ ਲੋਕ ਇਲਾਜ਼ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ।ਕਿਉਂ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਮਲਾ ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ ਜਾਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਵੈਸੇ ਵੀ ਕੁੱਲ ਬੀਮਾਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿਰਫ 25% ਹੀ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿਚ ਇਲਾਜ਼ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਨਿੱਜੀ ਹਸਪਤਾਲ ਨਾ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ  ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।ਜੇ ਮਰੀਜ਼ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਠੀਕ, ਜੇ ਮਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਚੁੱਪ-ਚੁਪੀਤੇ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਸੁਮੱਚੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਗ਼ੌਰਤਬਲ ਪਹਿਲੂ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਵੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਲੇਬਸ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ।ਸਿਹਤ ਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕਰਨ, ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ਼ ਕਰਨ, ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਸਬੰਧੀ ਟੇ੍ਰਨਿੰਗ ਦੇਣ ਦੀ ਤੁਰੰਤ ਲੋੜ ਹੈ।ਇਹ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇ ਸਾਡੇ ਡਾਕਟਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋਣਗੇ।ਇਸ ਘਾਟ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਲੋਕ ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਜੋ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਦੇ  ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹੋਣ।  ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਮਾਹਿਰ ( ਐਪੀਡੀਓਮਿਓਲੋਜਿਸਟ) ਹਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕਰਨ ਤੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਸੂਬਾ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਤੇ ਤਜ਼ਰਬੇਕਾਰ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਇਕ ਟੀਮ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।ਕਿਉਂਕਿ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨਰਮਾ ਪੱਟੀ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਵਾਧਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਤਾ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।ਸਾਰੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। 
ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਿਹਤ ਸ਼ੋਧ ਤੇ ਅਧਿਐਨ ਸੰਸਥਾਨ : ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਸ਼ੋਧ ਸੈਂਟਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਆਡਿਟ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਿਹਤ ਸ਼ੋਧ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ।ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਮੁਖੀ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਮਾਹਿਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ ਬਠਿੰਡਾ ਵਰਗੇ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਹੋਵੇ ਜਿੱਥੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਿਹਤ ਵਿਗਾੜਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵਧੇਰੇ ਗੰਭੀਰ ਹੈ।ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਖੇਤਰੀ ਸੈਂਟਰ ਰਾਜ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਹੋਣ ਜੋ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਿਹਤ ਤੇ ਕਿਸਾਨੀ ਅਧਾਰਤ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਣ। 
ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ :  ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਨਾਲ  ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਬੇਹੱਦ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਿਹਤ, ਸ਼ੋਧ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਸੰਸਥਾ ਅਧੀਨ ਸਵੈਸੇਵੀ ਜਾਂ ਗ਼ੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਿਹਤ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰੇ।ਇਸ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਕੋਈ ਸੀਨੀਅਰ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਵਿਗਿਆਨ ਮਾਹਿਰ ਜਾਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਕਾਰਕੁਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਜਿਸ ਦਾ ਪੱਧਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸੈਕਟਰੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇ।ਇਸ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਵਿਚ ਡਾਕਟਰੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਕਰਤਾ, ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ, ਕਿਸਾਨ ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਲੈਣੇ ਚਾਹੀਦਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਕੰਮ ਸੰਕਟ ਗ੍ਰਸਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿਚ ਰਾਹਤ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰਤ ਯੋਜਨਾ ਬਨਾਉਣਾ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ।ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਹਤ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਮੈਡੀਕਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ। 
ਦੱਖਣੀ ਮਾਲਵੇ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ : ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਇਕ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਇਸ ਕਰਕੇ ਰਾਜ ਅੰਦਰ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਤੇ ਇਲਾਜ਼ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਦੀ ਹੈ।ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜਾਂ ਨੂੰ ਔਨਕੌਲਜੀ (ਕੈਂਸਰ) ਵਿਭਾਗ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੇ ਫੰਡ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਕੈਂਸਰ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਉਚੇਚੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਕੈਂਸਰ ਹਸਪਤਾਲ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਇਸ ਵੇਲੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਹਸਪਤਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਇਲਾਜ਼ ਲਈ ਬੀਕਾਨੇਰ ਜਾਂ ਹੋਰ ਦੁਰੇਡੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਤੁਰੰਤ ਐਲਾਨ ਕਰੇ।ਸ਼ੋ੍ਰਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚੋਣ ਮਨੋਰਥ ਪੱਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਬਤ ਵਾਅਦਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ।ਸਮਾਂ ਹੱਥੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਟਿਕਾਊਪਨ ਦੀਆਂ ਆਸਾਂ ਵੀ ਮੱਧਮ ਪੈਂਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।ਕੀ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਇਸ ਚੁਣੌਤੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਵੇਗਾ?