By Harmail Preet
'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਮੌਲਦੀ ਸੀ ਖੁਲਦਿਲੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਖੁੱਲ-ਬਹਾਰੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਮਈ ਮਹਿਕ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਪੌਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਨਿਰਮਲ ਲੋਕ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇ ਜਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ ਸੀ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਥਾਹ ਸਾਗਰ।ਜਿੱਥੋਂ ਪਨਪਦਾ ਸੀ ਉੱਚੀ-ਸੁੱਚੀ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਦਾ ਚੱਜ-ਆਚਾਰ।ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ ਭਲੇ ਵੇਲਿਆਂ 'ਚ ਮਾਣਿਆਂ ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਮਹਨਾ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਸੁਹਜ ਨੂੰ ਪਰ ਅੱਜ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਐਸੀ ਵੀ ਹੈ ਜੀਹਦੇ ਲਈ 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ', ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਮਾਤਰ ਹੀ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਉਸਨੇ ਨਾ ਹੀ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਿਆ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਹੀ ਹੈ।
ਬੀਤੇ ਵੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ,ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸਹਿਜ ਉਤਸਵ ਕਹਿ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਅਤਿ-ਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ।ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਉਤਸਵ ਜੀਹਦੇ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਿਆਰੀ ਦੀ ਹੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਸੀ।ਹਰ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ (ਨਿੱਕੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ, ਭਰ ਜੋਬਨ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਨੂੰਹਾਂ, ਧੀਆਂ ਤੇ ਬਜੁਰਗ ਮਾਤਾਵਾਂ) ਰੋਟੀ ਟੁੱਕ ਤੋਂ ਵਿਹਲੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੁੱਲ-ਬਹਾਰੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਣ ਜੁੜਦੀਆਂ ਸਨ।ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪੁਰੇ ਦੀ ਰੁਮਕਦੀ ਪੌਣ ਵਰਗੇ ਮਿੱਠੇ ਗੀਤਾਂ, ਲੰਮੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਤੇ ਹਾਸੇ ਠੱਠੇ ਭਰੇ ਮਨਮੋਹਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਚਰਖ਼ੇ ਕੱਤਣ, ਕਸੀਦੇ ਕੱਢਣ, ਪੱਖੀਆਂ ਤੇ ਨਾਲੇ ਬੁਣਨ ਵਰਗੇ ਸੁਹਜਮਈ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਰਾਤ ਭਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਦੌਰ।ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਤੋਂ ਅੱਡ ਅੱਡ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਵੱਲ ਸਿੱਖਣ, ਮਿਲਜੁਲ ਕੇ ਕੰਮ ਨਿਬੇੜਨ, ਵੰਡ ਕੇ ਖਾਣ, ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ (ਰੋਗਾਂ ਆਦਿ) ਦੇ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਤੱਕ ਅਥਾਹ ਗਿਆਨ ਦੇ ਅਦਾਨ -ਪ੍ਰਦਾਨ ਦਾ ਨਿਰਛਲ ਸਿਲਸਿਲਾ।ਜੇ ਇੱਕ ਸਤਰ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਦਾ ਸਾਰ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਮੌਖਿਕ ਪਸਾਰ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੀਢੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀ, ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਸੀ।
ਇਸ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਵਾਹ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਬਹੁਕੌਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਆੜ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ,ਸੱਭਿਅਤਾ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉੱਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪੱਛਮੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਹੜ।ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨੇ ਸਾਡੀ ਸਵੈਨਿਰਭਰ ਪਛਾਣ ਖਤਮ ਕਰਦੇ ਸਾਨੂੰ ਬਜ਼ਾਰਵਾਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।ਅਸੀਂ ਖੇਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਬਜ਼ਾਰ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਗਏ।ਹਰ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਵਿੱਸਰ ਗਈ ਜਿਹੜੀ ਕਦੇ ਸਾਡੀ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਸਾਡਾ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ, ਖਾਣ-ਪਾਣ, ਪਹਿਰਾਵਾ ਸਭ ਬਦਲ ਗਿਆ।ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੀ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਲਈ ਬਜ਼ਾਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਾਂ।ਏਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕੱਪੜੇ ਜਿਹੜੇ ਕਦੇ ਘਰ ਦੇ ਬੁਣੇ ਸੂਤ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਸੂਤ ਕੱਤਣ ਲਈ ਜਿਹੜੀ ਕਪਾਹ ਦੀ ਰੂੰ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍ਹ ਗਈ।ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚਰਖ਼ੇ ਕੱਤਣਾ, ਕਸੀਦੇ ਕੱਢਣਾ, ਪੱਖੀਆਂ ਤੇ ਨਾਲੇ ਬੁਣਨਾ ਗੱਲ ਕੀ ਹਰ ਉਹ ਕੰਮ ਜੀਹਦੇ ਤੇ ਹੱਥ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਲੱਗਦੀ ਸੀ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ, ਘਰਾਂ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋ ਗਿਆ।ਸਮਾਂ ਪੈ ਕੇ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਪੀਢੀਆ ਤੰਦਾਂ ਟੁੱਟ ਗਈਆਂ।ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਵੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ।
' ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਪਰਵਾਰਕ ਤੇ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਨਿਭਾਈ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਦੈਂਤ ਨੇ ਨਿਗਲ ਲਈ।ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕੰਮ ਜਿਵੇਂ ਬੀਜ ਬਣਾਉਣੇ ਤੇ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਣੇ, ਖੇਤੋਂ ਘਰ ਲਈ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ, ਕੀਤੇ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਆਦਿ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਰੂਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੇ ਖੇਤੀ ਸਬੰਧੀ ਫੈਸਲੇ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਿਰਫ ਮਰਦਾਂ ਕੋਲ ਤੇ ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਮਰਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਜ਼ਾਰ ਨੇ ਹਥਿਆ ਲਿਆ ਹੈ।ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਵੇਲਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਣਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਤੇ ਰੁਤਬਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਸਭ ਲਈ ਸਿੱਧਿਆਂ ਹੀ ਜਿੰਮੇਂਦਾਰ ਹੈ ਬਜ਼ਾਰ 'ਤੇ ਸਾਡੀ ਹੱਦੋਂ ਵੱਧ ਤੇ ਗ਼ੈਰਜ਼ਰੂਰੀ ਨਿਰਭਰਤਾ।ਸਾਨੂੰ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਚਿਰੰਜੀਵੀ ਤੇ ਸੁਨਹਿਰੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ, ਘਰਾਂ, ਖੇਤਾਂ ਤੇ ਸਮਾਜ ਉੱਤੋਂ ਬਜ਼ਾਰ ਦੀ ਇਸ ਕਰੂਰ ਜਕੜਨ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਉਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ।ਖਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿਚਨ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ ਤੇ,ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਪਦਾਰਥ ਉਗਾਉਣ ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਉੱਚਿਤ ਮਾਰਕੀਟ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਇਸ ਉਦਮ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।ਏਥੇ ਇਹ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬਜ਼ਾਰ -ਦੁੱਧ, ਦਾਲਾਂ, ਅਨਾਜ, ਫ਼ਲਾਂ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਖੁਰਾਕੀ ਪਦਾਰਥ ਸਾਡੀ ਤੇ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਥਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਰੋਸ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਨਿਰਾ ਜ਼ਹਿਰ ਹੀ ਹਨ।ਅਸੀਂ ਮਾਂ, ਭੈਣ, ਪਤਨੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਜ਼ਹਿਰ ਪਕਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਖਵਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ? ਜਾਣੇ-ਅਣਜਾਣੇ ਹੀ ਸਹੀ, ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ ਕਾਤਿਲ ਆਪਣੇ ਹੀ ਜਿਗ਼ਰ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦੇ? ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਤਿਅੰਤ ਬੇਰਹਿਮ ਮੌਤ ? ਜੇ ਇਹ ਸਭ ਨਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੈ ਸਭਨੂੰ ਤਾਂ ਆਓ ਸਾਰੀਆਂ ਮਿਲ ਕੇ 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰੀਏ ਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਹੀ ਬੇੜੀ ਦੇ ਪੂਰ ਵਾਂਗ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋਈਏ ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਵਿਛੜਨ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ।
ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਿਹਤ, ਖੇਤੀ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਓਸੇ ਵੇਲੇ ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਸੰਸਕਰਣ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਸ ਸੰਕਟ, ਉਹਦੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੇ ਉਹਦੇ ਹੱਲ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਹੁਣ ਉਹ ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਮੂਰਤ ਔਰਤ 'ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਹਮਲੇ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਇਹ 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਚੇਤਨਾ ਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਿਰਜਣਸ਼ੀਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇਗਾ। 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਘਰੇਲੂ ਰਸੋਈ ਲਈ ਬਗ਼ੀਚੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਦੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਤਾਂ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਹੀ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ, ਨਾਲ ਹੀ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਬੱਚਤਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਨਾਰੀ ਸ਼ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਵੀ ਕਾਇਮ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ।ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਸਾਡੇ ਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦਾ ਅਦਿੱਖ ਪਰ ਬੇਹੱਦ ਖਤਰਨਾਕ ਜੂਲਾ ਵੀ ਪਰ੍ਹਾਂ ਵਗਾਹ ਮਾਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ।ਏਹੀ ਵੇਲਾ ਹੈ ਸਾਡੇ ਸਭਨਾਂ ਲਈ,ਆਪਣੇ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਕੁੱਝ ਕਰ ਗੁਜ਼ਰਨ ਦਾ।ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ- ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਆਖ਼ਰੀ ਮੌਕਾ ਹੈ ਸਭਨਾਂ ਲਈ!
'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਮੌਲਦੀ ਸੀ ਖੁਲਦਿਲੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਖੁੱਲ-ਬਹਾਰੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਮਈ ਮਹਿਕ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਪੌਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਨਿਰਮਲ ਲੋਕ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇ ਜਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ ਸੀ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਥਾਹ ਸਾਗਰ।ਜਿੱਥੋਂ ਪਨਪਦਾ ਸੀ ਉੱਚੀ-ਸੁੱਚੀ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਦਾ ਚੱਜ-ਆਚਾਰ।ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ ਭਲੇ ਵੇਲਿਆਂ 'ਚ ਮਾਣਿਆਂ ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਮਹਨਾ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਸੁਹਜ ਨੂੰ ਪਰ ਅੱਜ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਐਸੀ ਵੀ ਹੈ ਜੀਹਦੇ ਲਈ 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ', ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਮਾਤਰ ਹੀ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਉਸਨੇ ਨਾ ਹੀ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਿਆ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਹੀ ਹੈ।
ਬੀਤੇ ਵੇਲਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ,ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਸਹਿਜ ਉਤਸਵ ਕਹਿ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੋਈ ਅਤਿ-ਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ।ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਉਤਸਵ ਜੀਹਦੇ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਿਆਰੀ ਦੀ ਹੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਸੀ।ਹਰ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ (ਨਿੱਕੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ, ਭਰ ਜੋਬਨ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਨੂੰਹਾਂ, ਧੀਆਂ ਤੇ ਬਜੁਰਗ ਮਾਤਾਵਾਂ) ਰੋਟੀ ਟੁੱਕ ਤੋਂ ਵਿਹਲੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੁੱਲ-ਬਹਾਰੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਣ ਜੁੜਦੀਆਂ ਸਨ।ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪੁਰੇ ਦੀ ਰੁਮਕਦੀ ਪੌਣ ਵਰਗੇ ਮਿੱਠੇ ਗੀਤਾਂ, ਲੰਮੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਤੇ ਹਾਸੇ ਠੱਠੇ ਭਰੇ ਮਨਮੋਹਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਚਰਖ਼ੇ ਕੱਤਣ, ਕਸੀਦੇ ਕੱਢਣ, ਪੱਖੀਆਂ ਤੇ ਨਾਲੇ ਬੁਣਨ ਵਰਗੇ ਸੁਹਜਮਈ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਰਾਤ ਭਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਦੌਰ।ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਤੋਂ ਅੱਡ ਅੱਡ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਵੱਲ ਸਿੱਖਣ, ਮਿਲਜੁਲ ਕੇ ਕੰਮ ਨਿਬੇੜਨ, ਵੰਡ ਕੇ ਖਾਣ, ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ (ਰੋਗਾਂ ਆਦਿ) ਦੇ ਹੱਲ ਲੱਭਣ ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਤੱਕ ਅਥਾਹ ਗਿਆਨ ਦੇ ਅਦਾਨ -ਪ੍ਰਦਾਨ ਦਾ ਨਿਰਛਲ ਸਿਲਸਿਲਾ।ਜੇ ਇੱਕ ਸਤਰ ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਦਾ ਸਾਰ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਗਿਆਨ ਦੇ ਮੌਖਿਕ ਪਸਾਰ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੀਢੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀ, ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਸੀ।
ਇਸ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਵਾਹ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਬਹੁਕੌਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਆੜ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ,ਸੱਭਿਅਤਾ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਉੱਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪੱਛਮੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਹੜ।ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨੇ ਸਾਡੀ ਸਵੈਨਿਰਭਰ ਪਛਾਣ ਖਤਮ ਕਰਦੇ ਸਾਨੂੰ ਬਜ਼ਾਰਵਾਦੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।ਅਸੀਂ ਖੇਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਬਜ਼ਾਰ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਗਏ।ਹਰ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਵਿੱਸਰ ਗਈ ਜਿਹੜੀ ਕਦੇ ਸਾਡੀ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸ਼ਾਨ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਸਾਡਾ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ, ਖਾਣ-ਪਾਣ, ਪਹਿਰਾਵਾ ਸਭ ਬਦਲ ਗਿਆ।ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੀ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਲਈ ਬਜ਼ਾਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਾਂ।ਏਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕੱਪੜੇ ਜਿਹੜੇ ਕਦੇ ਘਰ ਦੇ ਬੁਣੇ ਸੂਤ ਤੋਂ ਹੀ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਸੂਤ ਕੱਤਣ ਲਈ ਜਿਹੜੀ ਕਪਾਹ ਦੀ ਰੂੰ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍ਹ ਗਈ।ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚਰਖ਼ੇ ਕੱਤਣਾ, ਕਸੀਦੇ ਕੱਢਣਾ, ਪੱਖੀਆਂ ਤੇ ਨਾਲੇ ਬੁਣਨਾ ਗੱਲ ਕੀ ਹਰ ਉਹ ਕੰਮ ਜੀਹਦੇ ਤੇ ਹੱਥ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਲੱਗਦੀ ਸੀ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ, ਘਰਾਂ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਰੁਖ਼ਸਤ ਹੋ ਗਿਆ।ਸਮਾਂ ਪੈ ਕੇ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਪੀਢੀਆ ਤੰਦਾਂ ਟੁੱਟ ਗਈਆਂ।ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਵੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ।
' ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਪਰਵਾਰਕ ਤੇ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਨਿਭਾਈ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਦੈਂਤ ਨੇ ਨਿਗਲ ਲਈ।ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕੰਮ ਜਿਵੇਂ ਬੀਜ ਬਣਾਉਣੇ ਤੇ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖਣੇ, ਖੇਤੋਂ ਘਰ ਲਈ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਲਈ, ਕੀਤੇ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ? ਆਦਿ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਰੂਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੇ ਖੇਤੀ ਸਬੰਧੀ ਫੈਸਲੇ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸਿਰਫ ਮਰਦਾਂ ਕੋਲ ਤੇ ਸੱਚ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਮਰਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਜ਼ਾਰ ਨੇ ਹਥਿਆ ਲਿਆ ਹੈ।ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਵੇਲਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਬਣਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਤੇ ਰੁਤਬਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਸਭ ਲਈ ਸਿੱਧਿਆਂ ਹੀ ਜਿੰਮੇਂਦਾਰ ਹੈ ਬਜ਼ਾਰ 'ਤੇ ਸਾਡੀ ਹੱਦੋਂ ਵੱਧ ਤੇ ਗ਼ੈਰਜ਼ਰੂਰੀ ਨਿਰਭਰਤਾ।ਸਾਨੂੰ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ, ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਚਿਰੰਜੀਵੀ ਤੇ ਸੁਨਹਿਰੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ, ਘਰਾਂ, ਖੇਤਾਂ ਤੇ ਸਮਾਜ ਉੱਤੋਂ ਬਜ਼ਾਰ ਦੀ ਇਸ ਕਰੂਰ ਜਕੜਨ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਉਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ।ਖਾਸਕਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਔਰਤਾਂ ਕਿਚਨ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ ਤੇ,ਜ਼ਹਿਰ ਮੁਕਤ ਪਦਾਰਥ ਉਗਾਉਣ ਤੇ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਉੱਚਿਤ ਮਾਰਕੀਟ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਕੇ ਇਸ ਉਦਮ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।ਏਥੇ ਇਹ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬਜ਼ਾਰ -ਦੁੱਧ, ਦਾਲਾਂ, ਅਨਾਜ, ਫ਼ਲਾਂ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਖੁਰਾਕੀ ਪਦਾਰਥ ਸਾਡੀ ਤੇ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਥਾਲੀ ਵਿੱਚ ਪਰੋਸ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਨਿਰਾ ਜ਼ਹਿਰ ਹੀ ਹਨ।ਅਸੀਂ ਮਾਂ, ਭੈਣ, ਪਤਨੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਜ਼ਹਿਰ ਪਕਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਖਵਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ? ਜਾਣੇ-ਅਣਜਾਣੇ ਹੀ ਸਹੀ, ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ ਕਾਤਿਲ ਆਪਣੇ ਹੀ ਜਿਗ਼ਰ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦੇ? ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਤਿਅੰਤ ਬੇਰਹਿਮ ਮੌਤ ? ਜੇ ਇਹ ਸਭ ਨਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੈ ਸਭਨੂੰ ਤਾਂ ਆਓ ਸਾਰੀਆਂ ਮਿਲ ਕੇ 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰੀਏ ਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਹੀ ਬੇੜੀ ਦੇ ਪੂਰ ਵਾਂਗ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋਈਏ ਪਰ ਇਸ ਵਾਰ ਵਿਛੜਨ ਲਈ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ।
ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਿਹਤ, ਖੇਤੀ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਓਸੇ ਵੇਲੇ ਤ੍ਰਿੰਞਣ ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਸੰਸਕਰਣ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਇਸ ਸੰਕਟ, ਉਹਦੇ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੇ ਉਹਦੇ ਹੱਲ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਹੁਣ ਉਹ ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਮੂਰਤ ਔਰਤ 'ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਹਮਲੇ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।ਇਹ 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਚੇਤਨਾ ਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਿਰਜਣਸ਼ੀਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇਗਾ। 'ਤ੍ਰਿੰਞਣ' ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਘਰੇਲੂ ਰਸੋਈ ਲਈ ਬਗ਼ੀਚੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰਾਂ ਦੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਭੋਜਨ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਤਾਂ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਹੀ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ, ਨਾਲ ਹੀ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ-ਛੋਟੀਆਂ ਬੱਚਤਾਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਨਾਰੀ ਸ਼ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਵੀ ਕਾਇਮ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ।ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਸਾਡੇ ਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦਾ ਅਦਿੱਖ ਪਰ ਬੇਹੱਦ ਖਤਰਨਾਕ ਜੂਲਾ ਵੀ ਪਰ੍ਹਾਂ ਵਗਾਹ ਮਾਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਾਂ।ਏਹੀ ਵੇਲਾ ਹੈ ਸਾਡੇ ਸਭਨਾਂ ਲਈ,ਆਪਣੇ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਕੁੱਝ ਕਰ ਗੁਜ਼ਰਨ ਦਾ।ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ- ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਆਖ਼ਰੀ ਮੌਕਾ ਹੈ ਸਭਨਾਂ ਲਈ!
No comments:
Post a Comment